Skýrslur
27. mars 2023Ársskýrsla: Tvískinnungur í viðbrögðum Vesturveldanna við mannréttindabrotum
Allherjarinnrás Rússlands í Úkraínu árið 2022 leiddi af sér fjölda stríðsglæpa, orsakaði orku- og matvælakrísu á heimsvísu og gróf enn frekar undan veikbyggðu fjölþjóðakerfi. Innrásin afhjúpaði jafnframt hræsni vestrænna ríkja sem brugðust hart við árás Rússlands en létu óátalin eða voru samsek um gróf mannréttindabrot annars staðar. Þetta kemur meðal annars fram í ársskýrslu Amnesty International um stöðu mannréttindamála í heiminum.
- Ársskýrsla Amnesty International 2022 varpar ljósi á tvískinnung um heim allan þegar kemur að mannréttindum.
- Sterk viðbrögð Vesturveldanna við árás Rússlands á Úkraínu er í algerri andstöðu við átakanlegt aðgerðaleysi gagnvart grófum mannréttindabrotum sumra bandamanna þeirra, eins og Ísrael, Sádi-Arabíu og Egyptalandi.
- Réttindum og frelsi kvenna til að mótmæla er ógnað þar sem ríki láta hjá líða að vernda og virða mannréttindi heima fyrir.
- Í skýrslunni kemur m.a. fram að Ísland beitir einangrunarvist í gæsluvarðhaldi óhóflega og brýtur þannig m.a. gegn samningi Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu.
Ársskýrsla Amnesty International 2022/2023
Skýrsla Amnesty International 2022/23: Staða mannréttindamála í heiminum lýsir hvernig tvískinnungur og slæleg viðbrögð við mannréttindabrotum sem framin voru víðs vegar um heiminn ýtti undir refsileysi og óstöðugleika. Á meðal þeirra var ærandi þögn um mannréttindaástandið í Sádi-Arabíu, aðgerðaleysi gagnvart Egyptalandi og afneitun á aðskilnaðarstefnu Ísraels gagnvart palestínsku fólki.
„Innrás Rússlands í Úkraínu er ógnvekjandi dæmi um hvað getur gerst þegar ríki telja sig geta virt alþjóðalög að vettugi og brotið mannréttindi án afleiðinga.
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Skýrslan varpar enn fremur ljósi á harkaleg viðbrögð kínverskra yfirvalda til að hindra aðgerðir alþjóðasamfélagsins vegna glæpa gegn mannúð sem stjórnvöld þar í landi hafa gerst sek um. Þá er greint frá því hvernig alþjóða- og svæðisstofnanir hafa, vegna eiginhagsmunastefnu aðildarríkja, látið undir höfuð leggjast að bregðast við átökum þar sem þúsundir hafa látið lífið, til dæmis í Eþíópíu, Mjanmar og Jemen.
Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna varð til úr öskustó seinni heimstyrjaldarinnar fyrir 75 árum. Kjarni yfirlýsingarinnar byggir á þeirri algildu viðurkenningu að allir einstaklingar eigi jafnan rétt til mannréttinda og frelsis. Þegar alþjóðlegur valdastrúktúr er í óreiðu þá mega mannréttindi ekki gleymast vegna ágreinings. Þau verða að vera leiðarvísir nú þegar ástand mála á heimsvísu verður sífellt óstöðugra og aðstæður hættulegri. Við getum ekki beðið eftir því að heimurinn verði að brunarústum að nýju.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Skammarlegur tvískinnungur ýtir undir frekari brot
Allsherjarinnrás Rússlands í Úkraínu leiddi af sér verstu mannréttinda- og mannúðarneyð síðari tíma. Átökin hafa ekki aðeins leitt til gífurlegra fólksflutninga, til stríðsglæpa og orku- og fæðuóöryggis á heimsvísu, heldur einnig endurvakið ógnina um kjarnorkustríð.
Vesturveldin brugðust skjótt við með því að beita Moskvu, höfuðborg Rússlands, efnahagsþvingunum og senda hernaðarlega aðstoð til Kænugarðs í Úkraínu. Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn opnaði fyrir rannsókn á stríðsglæpum í Úkraínu og allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna samþykkti ályktun þar sem innrás Rússlands var fordæmd sem glæpur gegn friði.
Þessi kröftugu viðbrögð eru fagnaðarefni en eru í algjörri andstöðu við það aðgerðaleysi sem hafa einkennt viðbrögð alþjóðasamfélagsins gagnvart grófum mannréttindabrotum sem áður hafa verið framin af Rússlandi Að auki hafa viðbrögð við núverandi átökum, eins og þeim sem geisa í Eþíópíu og Mjanmar, verið aumkunarverð.
„Ef kerfið hefði virkað sem skyldi til að draga Rússland til ábyrgðar fyrir skjalfest mannréttindabrot í Tsjetsjeníu og Sýrlandi hefði mátt bjarga þúsundum lífa í Úkraínu og annars staðar. Í staðinn hefur verið aukið á þjáningar og eyðileggingu. Ef stríðssókn Rússlands sýnir fram á eitthvað fyrir framtíð heimsins þá er það mikilvægi þess að tryggja að ríki fylgi alþjóðalögum og viðmiðum um mannréttindi í hvívetna.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Árið 2022 var eitt mannskæðasta árið á Vesturbakkanum í Palestínu frá því að Sameinuðu þjóðirnar hófu að skrásetja mannfall þar árið 2006. Hersveitir Ísraels myrtu 152 einstaklinga, þeirra á meðal rúmlega tvo tugi barna. Ísraelsk stjórnvöld héldu áfram að þvinga palestínskt fólk af heimilum sínum og eru með áform um að stækka landtökusvæði sín á Vesturbakkanum á hernumdu svæði Palestínu. Í stað þess að krefjast þess að bundið sé enda á aðskilnaðarstefnu Ísraels velja margar vestrænar ríkisstjórnir að ráðast gegn þeim aðilum sem fordæma aðskilnaðarstefnuna.
Flóttafólk
Bandaríkin hafa verið hávær í gagnrýni sinni á mannréttindabrot Rússlands í Úkraínu og tekið á móti þúsundum einstaklinga frá Úkraínu sem flúið hafa stríðið en 25.000 Haítíbúum var vísað af landi brott, frá september 2021 til maí 2022, á grundvelli stefnu sem á rætur að rekja til kynþáttafordóma.
Evrópusambandsríki hafa opnað landamæri sín fyrir fólki frá Úkraínu sem flýja árásir Rússlands. Þau sýna að þau eru vel í stakk búin til að taka á móti stórum hópi fólks sem leitar skjóls og öryggis og veita þeim aðgang að heilbrigðisþjónustu, menntun og húsaskjóli. Engu að síður lokuðu margar Evrópuþjóðir dyrunum á fólk sem flúði stríð og kúgun í Sýrlandi, Afganistan og Líbíu.
„Viðbrögðin við innrás Rússa sýnir hvað er unnt að gera ef pólitískur vilji er fyrir hendi. Við urðum vitni að alþjóðlegri fordæmingu, rannsóknum á brotum og landamæri voru opnuð fyrir flóttafólk. Þessi viðbrögð eiga að vera forskrift af því hvernig við tökumst á við öll stórfelld mannréttindabrot.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Tvöfalt siðgæði
Tvölfalt siðgæði Vesturveldanna var hvatning fyrir lönd eins og Kína og gerði Egyptalandi og Sádi-Arabíu kleift að sneiða hjá og hunsa gagnrýni á stöðu mannréttindamála í eigin landi. Þrátt fyrir stórfelld mannréttindabrot gegn Úígúrum og öðrum múslimskum minnihlutahópum í Xianjiang Kína, sem jafngilda glæpi gegn mannúð, komst Peking undan alþjóðlegri fordæmingu allsherjarþings Sameinuðu þjóðanna, öryggisráðsins og mannréttindaráðsins.
„Ríki beittu mannréttindalöggjöfinni í hverju tilviki fyrir sig af blygðunarlausri hræsni og með tvöfalt siðgæði að leiðarljósi. Ríki geta ekki gagnrýnt mannréttindabrot eina stundina og þá næstu látið hjá líða að gagnrýna samskonar brot í öðru landi eingöngu af því að þau hafa hagsmuna að gæta. Það er óforsvaranlegt og grefur undir stoðum mannréttinda sem eru algild.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Mannréttindaráð Sameinuðu þjóðanna skipaði sérstakan skýrslugjafa um stöðu mannréttindamála í Rússlandi og kom á rannsóknarnefnd í kjölfar blóðugra mótmæla í Íran. En ráðið ályktaði að ekki skyldi rannsaka frekar eða ræða niðurstöður rannsóknar sem Sameinuðu þjóðirnar sjálfar ýttu úr vör um mögulega glæpi gegn mannúð í Xinjiang í Kína og létu ályktun um Filippseyjar niður falla.
Þörf er á að ríki sem hafa ekki enn viljað rugga bátnum taki afstöðu gegn mannréttindabrotum hvar sem þau eiga sér stað. Þörf er á minna af hræsni, minna af tortryggni og meira af metnaðarfullum aðgerðum ríkja þar sem öll mannréttindi eru vernduð og tryggð í hvívetna.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Miskunarlaus bæling á mótmælum um heim allan
Árið 2022 voru rússneskir mótmælendur sóttir til saka og fjölmiðlum var lokað fyrir það eitt að minnast á stríðið í Úkraínu. Fjölmiðlafólk var handtekið í Afganistan, Eþíópíu, Mjanmar, Rússlandi, Belarús og fjölda annarra landa víða um heim þar sem átök geisa.
Í Ástralíu, Indónesíu, Bretlandi og á Indlandi innleiddu stjórnvöld nýja löggjöf sem setur mótmælum skorður og á Srí Lanka var neyðarlögum beitt til að takmarka fjöldamótmæli gegn efnahagskrísu landsins. Löggjöfin í Bretlandi veitir lögreglu víðtæk völd meðal annars möguleikann á að banna „hávær mótmæli“ sem grefur undan tjáningar- og fundafrelsinu.
Víða var tækninni beitt til að þagga niður í og koma í veg fyrir mótmæli eða til að stuðla að upplýsingaóreiðu.
Í desember beittu öryggissveitir í Perú ólögmætu valdi, sérstaklega gegn frumbyggjum og smábændum, til að brjóta á bak aftur mótmæli í kjölfar þess að Castillo, þáverandi forseti landsins, var hrakinn frá völdum.
Fjölmiðlafólk, mannréttindafrömuðir og stjórnandstæðingar sættu einnig kúgun í öðrum löndum, má þar nefna í Simbabve og Mósambík.
Sem viðbrögð við þeirri vaxandi ógn sem steðjar að réttinum til mótmæla ýtti Amnesty International úr vör alþjóðlegri herferð árið 2022 til að sporna gegn tilraunum ríkja til að brjóta á bak aftur réttinn til friðsamlegra mótmæla. Hluti herferðarinnar felst í ákalli um að gerður verði alþjóðlegur samningur sem bannar öll viðskipti með pyndingartól og vopn við löggæslu sem eru í eðli sínu skaðleg og setja reglur um vopn og búnað sem hægt er að misbeita til að beita pyndingum og annarri illri meðferð.
Konur finna mest fyrir því þegar mannréttindi eru ekki virt
„Löngun ríkja til að stjórna líkömum kvenna og stúlkna, stjórna lífi þeirra og þeim sem kynverum skilur eftir sig hrikalega afleiðingar ofbeldis, kúgunar og brostinna vona.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Bæling á andstöðu hefur mikil áhrif á réttindi kvenna. Hæstiréttur Bandaríkjanna snéri við dómi sem tryggði réttinn til þungunarrofs. Þessi ákvörðun ógnar þar með öðrum mannréttindum, þeirra á meðal réttindum til lífs, heilsu, einkalífs, öryggis og banni gegn mismunun í lífi milljóna kvenna, stúlkna og fólks sem getur orðið þungað. Í lok árs 2022 höfðu þó nokkur ríki Bandaríkjanna samþykkt lög sem banna eða takmarka aðgengi að þungunarrofi. Á sama tíma voru aðgerðasinnar í Póllandi sóttir til saka fyrir að aðstoða konur í að fá þungunarrofspillur.
Í Afganistan varð mikil afturför á stöðu kvenna og stúlkna þar sem Talíbanar skertu réttindi þeirra með tilskipunum en þar má nefna réttinn til sjálfsákvörðunar, menntunar, vinnu og aðgengis að opinberum vettvangi.
Í Íran var Masha (Zhina) Amini handtekin með ofbeldisfullum hætti af „siðgæðislögreglunni“ fyrir að fela ekki hárlokka undir höfuðslæðu sinni nægilega vel. Nokkrum dögum síðar lét hún lífið í varðhaldi lögreglu og benda trúverðug gögn til þess að hún hafi látist vegna pyndinga. Málið ýtti af stað fjöldamótmælum þar sem margar konur og stúlkur særðust, voru myrtar eða settar í varðhald.
Alþjóðlegar aðgerðir gegn loftslagsvánni eru með öllu ófullnægjandi
Árið 2022 hélt heimurinn áfram að líða fyrir áföll í kjölfar kórónuveirufaraldursins. Loftslagsbreytingar, átök og efnahagsáföll sem að hluta til orsökuðust af innrásinni í Úkraínu grófu enn frekar undan mannréttindum.
Efnahagskrísan olli því að 97% íbúa Afganistan bjuggu við fátækt. Á Haíti átti sér stað stjórnmála- og mannúðarkrísa til viðbótar við útbreitt gengjaofbeldi með þeim afleiðingum að 40% íbúa stóðu frammi fyrir alvarlegu fæðuóöryggi.
Öfgar í veðurfari vegna hlýnunar jarðar leiddi til hungurs og faraldra í nokkrum ríkjum Suður-Asíu og Afríku sunnan Sahara, þeirra á meðal í Pakistan og Nígeríu. Flóð áttu sér stað sem höfðu hörmuleg áhrif á líf fólks og lífsviðurværi auk faraldurs vegna sjúkdóma frá menguðu vatni.
Ríki hafa látið undir höfuð leggjast að gæta og ekki dregið úr notkun jarðefnaeldsneytis en þessi mikla notkun er ein stærsta ógn alls lífs á okkar tímum. Þetta sameiginlega aðgerðaleysi ríkja er enn eitt dæmið um veikleika núverandi fjölþjóðakerfis.
Þörf á umbótum á alþjóðlegum stofnunum sem eru óstarfhæfar
Það er afar brýnt að alþjóðlegar stofnanir og alþjóðakerfi, sem ætlað er að vernda mannréttindi okkar, séu styrkt en ekki grafið undan þeim.
Fyrsta skrefið er að sjá til þess að eftirlitsaðilar alþjóðlegra mannréttindasamninga Sameinuðu þjóðanna séu fullfjármagnaðir svo unnt sé að tryggja rannsóknir og ábyrgðarskyldu ríkja og að réttlætið nái fram að ganga.
Amnesty International kallar einnig eftir umbætum á öryggisráði Sameinuðu þjóðanna til að veita ríkjum, sérstaklega frá hinu hnattræna Suðri, rödd innan ráðsins.
„Þörf er á raunverulegum umbótum á alþjóðakerfinu sem endurspeglar veruleika dagsins í dag. Við getum ekki látið það viðgangast að fastafulltrúar öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna haldi áfram að beita neitunarvaldi sínu og misnoti sérréttindi sín óhindrað. Skortur á gagnsæi og skilvirkni í ákvarðanatöku öryggisráðsins býður upp á baktjaldarmakk, misbeitingu og vanhæfni.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Mannréttindabaráttan vekur von
Þrátt fyrir að eiginhagsmunapólitík ríkisstjórna komi í veg fyrir að mannréttindi séu sett á oddinn, veitir mannréttindabaráttan engu að síður innblástur og vekur von.
„Það er auðvelt að fyllast vonleysi andspænis voðaverkum og mannréttindabrotum en fólk sýndi á síðasta ári að við erum ekki hjálparlaus. Við höfum orðið vitni að stórkostlegri andstöðu, þar á meðal andspyrnu afganskra kvenna gegn ofríki Talíbana og íranskra kvenna sem gengu á opinberum vettvangi án höfuðslæðu og klipptu á sér hárið í mótmælaskyni við löggjöf sem skyldar konur að ganga með höfuðslæður.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Í Kólumbíu var afglæpavæðing þungunarrofs fram að 24. viku meðgöngu niðurstaða stjórnlagadómstóls. Barátta kvenréttindahreyfinga og lögsókn áttu þátt í þessari niðurstöðu.
Í Suður-Súdan var Magai Matiop Ngong leystur úr haldi, eftir að hafa verið dæmdur til dauða 15 ára gamall árið 2017. Frelsun hans úr fangelsi kom í kjölfar þess að þúsundir einstaklinga um heim allan sendu yfirvöldum ákall um frelsun hans.
Umhverfisverndarsinninn, Bernardo Caal Xol, sem barðist fyrir réttindum Maya-frumbyggja í Gvatemala var sleppt úr haldi eftir að hafa setið í fangelsi í fjögur ár byggt á upplognum ákærum.
Eftir margra ára herferð kvennahreyfinga á Spáni samþykkti spænska þingið lög þar sem samþykki er í forgrunni þegar kemur að lagalegri skilgreiningu á nauðgun. Kasakstan og Papúa Nýja-Gínea afnámu dauðarefsinguna.
Fólk sem hefur kerfisbundið verið kúgað vegna kynjakerfis og kynþáttafordóma fór á götur úti í milljónatali til að krefjast betri framtíðar, bæði árið 2021 og aftur árið 2022. Þetta ætti að minna valdhafa á að við stöndum aldrei hjá þegar ráðist er gegn reisn okkar, jafnrétti og frelsi.“
Agnès Callamard aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Tölfræði
Ólögmæt valdbeiting gegn friðsömum mótmælendum í 54% landa (85 lönd af 156)
Skaðaminni vopnum beitt gegn friðsömum mótmælendum í 43% landa (67 lönd af 156)
Banvænum vopnum beitt gegn mótmælendum í 22% landa (35 lönd af 156)
Búnaður sem ekki ætti að nota við löggæslu á mótmælumnotaður gegn mótmælendum í 16% landa (25 lönd af 156)
Herafla var beitt við löggæslu á mótmælum í 20% landa ( 31 land af 156)
Reglur um leyfisveitingar fyrir mótmæli í 40% landa (62 lönd af 156)
Ný löggjöf sem takmarkar réttinn til að mótmæla í 19% landa (29 lönd af 156)
Neyðarlöggjöf beitt til að takmarka mótmæli í 18% landa (28 lönd af 156)
Takmarkaður aðgangur að netinu og samfélagsmiðlum til að stöðva mótmæli í 17% landa (26 lönd af 156)
Mótmælendur handteknir að geðþótta í 51% landa (79 lönd af 156)
Notkun andlitsskanna eða eftirlits með lífkenni var beitt gegn mótmælendum í 9% landa (14 lönd af 156)
Mannréttindafrömuði handteknir í 49% landa ( 77 lönd af 156)
Pyndingar og ill meðferð áttu sér stað í 60% landa ( 94 lönd af 156)
Þvinguð mannshvörf (leynilegt varðhald yfirvalda) í 22% landa (34 lönd af 156)
Handtökur á grundvelli kynhneigðar eða kynvitundar í 14 landa ( 22 lönd af 156)
Stríðsglæpir eða glæpir gegn mannúð átti sér stað í 13% landa (20 lönd af 156)
*Samkvæmt ársskýrslu Amnesty International 2022/23
Lestu einnig
ÞITT NAFN BJARGAR LÍFI
Þú ætlar að styðja og .
Skrifaðu undir og Amnesty á Íslandi sendir viðeigandi aðilum bréf í þínu nafni. Engar aðrar persónuupplýsingar en nafn þitt munu fylgja bréfinu á viðkomandi stjórnvöld.
Með því að skrifa undir málin samþykkir þú skilmála Íslandsdeildar Amnesty International um undirskriftir og persónuverndarstefnu