Árið 2017 varð ástandið á svæðinu hræði­legt fyrir Úígúra, Kasaka og aðra múslímska minni­hluta­hópa. Síðan þá er talið að lágmark milljón einstak­linga hefur verið hand­tekin og færð í svokall­aðar „endur­mennt­unar- og þjálf­un­ar­búðir“ í Xianjiang þar sem fólk er pyndað og sætir illri meðferð. Það sætir meðal annars póli­tískri innræt­ingu og þving­aðri menn­ing­ar­legri aðlögun.

Margir foreldrar héldu í fyrstu að þessi aðför yrði aðeins tíma­bundin og að þeir gætu fljótt snúið aftur heim til barna sinna. Vinir og ættingjar vöruðu foreldra við því að það væri nánast öruggt að þeir myndu vera færðir í fanga­búðir við komuna aftur til Kína til og að hver sem er sem tilheyrir múslímskum minni­hluta­hópi geti verið hand­tekinn að geðþótta. Í fyrstu gátu foreldrar verið í sambandi við börnin sín en það hætti um leið og ættingjar sem voru með börnin í sinni umsjá voru hand­teknir eða sendir í fanga­búðir.

Það er mjög erfitt að áætla tölur yfir fjölda barna sem hafa verið aðskilin frá foreldrum sínum vegna ástandsins. Það er gífur­lega erfitt að skrá umfang mann­rétt­inda­brota í Xinjiang vegna skorts á opin­berum gögnum og ferða­tak­markana til svæð­isins.

Amnesty Internati­onal ræddi ítar­lega við sex foreldra sem bjuggu í Ástr­alíu, Kanada, Ítalíu, Hollandi og Tyrklandi og eru aðskilin frá börnum sínum. Úígúrar búsettir erlendis eru oft hikandi að ræða opin­ber­lega um mann­rétt­inda­brot gegn þeim og ættingjum þeirra vegna þess að þeir óttast að það gæti bitnað á ættingjum þeirra í Kína. Þrátt fyrir þessar hættur ákváðu þessir foreldrar að deila sögu sinni opin­ber­lega í von um að það geti orðið til þess að þeir fái að sameinast börnum sínum á ný.

Skrifaðu undir ákall um að foreldrar fái að sameinast börnum sínum á ný hér.

Omer Faruh á bókabúð í Istanbúl. Hann var í Sádi-Arabíu í nóvember 2016 þegar eigin­kona hans, Meryem Faruh, hringdi í hann og sagði að lögreglan hefði skipað henni að afhenda öll vega­bréf fjöl­skyld­unnar. Omer varð áhyggju­fullur og bað hana um láta ekki af hendi vega­bréfin til lögreglu og keypti strax flug­miða fyrir eigin­konu sína og tvær elstu dætur þeirra sem áttu vega­bréf.

Tvær yngstu dætur þeirra, fimm og sex ára, voru þó enn ekki komnar með vega­bréf. Þau ákváðu því að þau hefðu ekki annað val en að skilja þær eftir á heimili foreldra Meryem.

Stuttu síðar missti Omer samband við sína foreldra. Í október 2017 komst hann að því í gegnum vin sinn að tengda­for­eldrar hans höfðu verið sendir í fanga­búðir.

Klökkur sagði Omer Amnesty Internati­onal: „Ég er einn af þúsundum Úígúra sem hefur upplifað  fjöl­skyld­u­sundr­ungu . Við höfum ekki heyrt raddir dætra okkar í 1594 daga. Við eigin­kona mín grátum aðeins á nótt­unni til að fela sorg okkar frá börn­unum sem eru hjá okkur. Ég er tilbúinn að fórna öllu fyrir dætur mínar. Ég er tilbúinn að fórna lífi mínu ef ég vissi að það myndi frelsa dætur mínar.“

Omer og fjöl­skylda hans, þar á meðal öll börnin, fengu tyrk­neskan ríkis­borg­ara­rétt í júní 2020. Hann hefur síðan þá reynt að fá aðstoð tyrk­neskra yfir­valda við að fá yngstu dæturnar til sín frá Kína. Tyrk­neska sendi­ráðið í Peking upplýsti Omer að þau hefðu komið ferlinu af stað í ágúst 2020 og sent boð til kínverskra stjórn­valda í október 2020 en dæturnar eru enn í Kína.

Dilnur, sem er uppruna­lega frá Kashgar í Xianjiang, býr með ellefu ára dóttur sinni og stundar enskunám í Kanada. Hún fór frá Kína til Tyrk­lands með dóttur sinni árið 2016 eftir að hún hafði verið margoft áreitt af lögreglu sem gerði ítrekað húsleit og skipaði henni að taka af sér höfuðslæðuna.

Það tók um ár fyrir yfir­völd að gefa út vega­bréf fyrir tvær dætur hennar (önnur ellefu ára og hin níu ára) en sjö ára syni hennar var neitað um vega­bréf. Hún fékk þau svör frá lögregl­unni að talið væri að hún myndi ekki snúa aftur til Kína ef hann fengi líka vega­bréf. Dilnur varð einnig að skilja yngri dóttur sína eftir í Kína vegna þess að hún gat ekki ferðast erlendis vegna ofnæmis. Dilnur skildi yngri dóttur sína og son eftir í umsjá foreldra sinna. Nokkrum mánuðum eftir að Dilnur yfirgaf Kína frétti hún frá fjöl­skyldu sinni að búið væri að taka vega­bréfið af dóttur sinni.

Í byrjun 2017 stóð Dilnur frammi fyrir erfið­ustu ákvörðun líf síns: „Þú verður að koma aftur,“ sagði systir hennar við hana í síma. Faðir þeirra, sem hafði  hugsað um börnin hennar tvö, þurfti að sæta löngum yfir­heyrslum í hverri viku. Þegar Dilnur spurði hvers vegna fékk hún þessi svör frá systur sinni: „Vegna þess að stjórn­völd vilja að þú komir aftur til baka. Öryggi fjöl­skyldu okkar veltur á þér. Ef þú kemur ekki strax þá mun okkur, allri fjöl­skyld­unni og jafnvel fjar­skyldum ættingum, verða refsað og send í búðir.“

Heimur Dilnur hrundi við að heyra þessi orð. Henni fannst eins og öryggi ástvina sinna lægi eingöngu á herðum hennar og því hvort hún myndi snúa aftur til Kína eða ekki. Henni fannst hún algjör­lega hjálp­ar­laus þar sem hún vissi að hún yrði aðskilin frá börnum sínum og send í fanga­búðir ef hún snéri aftur til Kína.

Dilnur gat ekki sofið í viku og átti erfitt með að gera upp hug sinn. Hún fékk þá skilaboð frá föður sínum í gegnum ættingja sem sagði henni að hún ætti að klára nám sitt. Stuttu síðar fékk hún önnur skilaboð frá föður sínum: „Dilnur má aldrei snúa aftur til baka.“

Dilnur heldur að faðir sinn hafi vitað hvað myndi gerast ef hún færi aftur til Kína og hafi því ákveðið að vernda hana gegn mögu­legum hættum. Hún heldur einnig að fjöl­skylda og ættingjar hennar hafi verið áreitt fyrir að vera Úígúrar og að stjórn­völd myndu ekki hlífa þeim jafnvel þó hún snéri til baka.

Dilnur hefur ekki náð sambandi við neinn fjöl­skyldu­meðlim síðan í apríl 2017. Hún hefur enga hugmynd um örlög barn­anna tveggja sem voru eftir í Xinjiang. Hún hefur reynt allar leiðir án árangurs. „Ég hef reynt svo mikið að bjarga börnum mínum en mér hefur mistekist. Eitt sinn fékk ég martröð í heila viku þar sem þau grát­báðu um mig. Kenn­arinn þeirra sagði þeim að móðir þeirra hefði yfir­gefið þau.“ Þessar hugs­anir ásóttu Dilnur það mikið að hún varð hrædd við svefn.

Dilnur hefur ákveðið að biðja kanadísk stjórn­völd um hjálp við að fá börnin til sín þegar hún hefur fengið varan­legt land­vist­ar­leyfi. Á meðan hún var í Tyrklandi skrifaði hún ótal­mörg bréf til utan­rík­is­ráð­herra, innan­rík­is­ráð­herra og forseta Tyrk­lands til að biðja um hjálp. Hún fékk aldrei nein svör.

Í samtali við Amnesty Internati­onal biðlaði Dilnur til heims­byggð­ar­innar „Ég hef enga hugmynd um hvað kom fyrir börnin mín og fjöl­skyldu. Hvernig gat þetta gerst. Ég bið ykkur að gera ykkar besta til að hjálpa okkur að lifa þetta af. Ég bið ykkur öll um að viðhalda mann­gæsku ykkar og tala  máli okkar, standa með okkur og hindra að þetta komi fyrir börnin okkar.“

Meripet Metn­iyaz og eigin­maður hennar Turghun Memet ferð­uðust frá Xinjiang til Tyrk­lands í mars 2017 til að annast veikan föður Meripet í Istanbúl. Meripet vann sem læknir í suðvest­ur­hluta Xianjiang í borg­inni Hotan og Turghun vann við fjár­fest­ingar í fast­eignum og dýrmætum steinum. Þau fengu vega­bréfs­áritun fyrir einn mánuð þar sem þau héldu að þau myndu fara fljótt aftur til Kína. Börnin þeirra fjögur, sem voru þá sex, átta, níu og ellefu ára, voru í umsjá móður Turghun í Urumqi á meðan þau voru í burtu.

Á sama tíma og þau voru í Istanbúl fóru þau að fá skilaboð sem ollu þeim áhyggjum. Fjöl­skyldur þeirra sögðu þeim að verið væri að hand­taka Úígúra sem hefðu ferðast til Tyrk­lands og senda þá í fanga­búðir. Þau ákváðu því að fresta heim­komu sinni.

Meripet útskýrði: „Við héldum að við þyrftum að vera þolinmóð og að innan nokk­urra mánaða þegar aðstæður yrðu betri í Urumqi gætum við snúið aftur heim. Við biðum en ástandið versnaði bara. Það var ekki aðeins fólk sem hafði ferðast erlendis sem var hand­tekið heldur einnig það fólk sem bað bænir og var með skegg. Við heyrðum svo margar sögur um fang­elsis­vist í heimalandi okkar að við vorum dauð­hrædd um að snúa aftur til baka.“

Í lok árs 2017 komst Turghun að því að móðir hans og börn höfðu verið þvinguð til að flytja frá Urumqi til Hotan sem er í 1500 km fjar­lægð þar sem hún var skráð með lögheimili. Harm­leik­urinn hélt áfram þar sem Turghun frétti frá systur sinni að móðir þeirra hefði verið færð í búðir stuttu eftir að hún kom til Hotan. Fimm dögum eftir komuna til Hotan voru börnin þeirra færð á munað­ar­leys­ingja­hæli.

Meripet fékk áfall við frétt­irnar. „Eftir að ég missti samband við börnin mín þá hrakaði andlegri heilsu minni.“ Hún vaknaði oft á nótt­unni grát­andi vegna martraða.

„Það er til gamalt orða­til­tæki: Börnin eru hjartað, börnin eru lífið. Mér líður eins og ég hafi misst hjartað mitt og líf.“ Hún brast í grát og hélt áfram: „Tilgangur minn í lífinu voru börnin mín. Ég hugsa alltaf um líðan þeirra og heilsu og hvernig komið er fram við þau.“

Næstu mánuði fékk Turghun brot af upplýs­ingum um börnin frá systur sinni, Aminu, á dulmáli. Í fyrstu gat Amina heim­sótt börnin einu sinni í viku en að nokkrum vikum liðnum fékk hún ekki lengur að hitta þau. Í júní 2018 náði Turghun ekki lengur sambandi við Aminu.

Nokkrum mánuðum síðar frétti hann frá mágkonu sinni að Amina hefði látið lífið við yfir­heyrslu hjá lögreglu í varð­haldi. Turghun og Meripet voru niður­brotin. Stuttu síðar komust þau að því að mágkonan hafði einnig verið færð í fanga­búðir í lok ársins 2018. Þau þekktu því engan sem gat gefið þeim upplýs­ingar um börnin þeirra.

Meripet og Turghun skrifuðu mörg bréf til tyrk­neska utan­rík­is­ráð­herrans, ráðgjafa forsetans og kínverska sendi­ráðsins í Istanbúl. Þau hafa ekki fengið nein svör.

Mihriban Kader og eigin­maður hennar Ablikim Memt­inin, upphaf­lega frá Kashgar í Xinjiang, voru rekin í útlegð til Ítalíu árið 2016  eftir áreitni og þrýsting lögreglu um að láta vega­bréf sín af hendi.

Börn þeirra voru skilin eftir í umsjá ömmu sinnar og afa sem átti aðeins að vera tíma­bundið, en stuttu síðar var amman hand­tekin og færð í fanga­búðir og afinn yfir­heyrður af lögreglu. Yfir­heyrslan stóð í marga daga og afinn þurfti að vera mánuði á sjúkra­húsi í kjöl­farið.

Börnin voru því án umönn­un­ar­aðila. „Ættingjar okkar þorðu ekki að sjá um börnin eftir það sem kom fyrir foreldra mína,” segir Mihriban. “Þau voru hrædd um að verða sjálf send í fanga­búðir.“

Von kviknaði um fjöl­skyldusam­ein­ingu í nóvember 2019 þegar Mihriban og Ablikim fengu leyfi til fjöl­skyldusam­ein­ingar frá ítölskum yfir­völdum. Til að sækja um ítalskt land­vist­ar­leyfi þurftu börnin fjögur, sem eru á aldr­inum tólf til sextán ára, að ferðast án fylgdar full­orð­inna frá Kashgar,sem er við landa­mæri Pakistan,um 5000 km vega­lengd til ítalska sendi­ráðsins í Sjanghæ, við aust­ur­strönd Kína.

Þau mættu hættum og erfið­leikum á leið­inni. Í Kína er börnum bannað að kaupa miða í flug og rútur nema í fylgd með full­orðnum. Þá er mismunun algeng gegn Úígúrum. Til dæmis neita hótel Úígúrum oft um gist­ingu og segja þeim rang­lega að öll herbergi séu bókuð. Þrátt fyrir allt mótlæti komust börnin alla leið til Sjanghæ.

Þegar börnin komust loks í ítalska sendi­ráðið, með gild vega­bréf í hendi, leið þeim næstum eins og þau væru komin aftur í faðm foreldra sinna.

Vonir þeirra urðu þó að engu þegar þeim var mein­aður aðgangur inn í sendi­ráðið. Seinna var þeim sagt að leyfi fyrir fjöl­skyldusam­ein­ingu væri í ítalska sendi­ráðinu í Peking. En á þessum tíma, í júní 2020, voru ströng farbönn til og frá Peking.

Þau mættu hættum og erfið­leikum á leið­inni. Í Kína er börnum bannað að kaupa miða í flug og rútur nema í fylgd með full­orðnum. Þá er mismunun algeng gegn Úígúrum. Til dæmis neita hótel Úígúrum oft um gist­ingu og segja þeim rang­lega að öll herbergi séu bókuð. Þrátt fyrir allt mótlæti komust börnin alla leið til Sjanghæ.

Þegar börnin komust loks í ítalska sendi­ráðið, með gild vega­bréf í hendi, leið þeim næstum eins og þau væru komin aftur í faðm foreldra sinna.

Vonir þeirra urðu þó að engu þegar þeim var mein­aður aðgangur inn í sendi­ráðið. Seinna var þeim sagt að leyfi fyrir fjöl­skyldusam­ein­ingu væri í ítalska sendi­ráðinu í Peking. En á þessum tíma, í júní 2020, voru ströng farbönn til og frá Peking.

Með brotin hjörtu biðu börnin fyrir utan sendi­ráðið í von um að einhver kæmi þeim til bjargar. Í staðinn kom til þeirra kínverskur vörður og hótaði þeim að hringja í lögregluna ef þau hypjuðu sig ekki burt.

Í stað þess að láta deigan síga leituðu börnin til ferða­skrif­stofu í von um að geta sótt um ítalskt land­vist­ar­leyfi.

Samkvæmt foreldrum barn­anna voru þau tekin á hóteli í Sjanghæ þann 24. júní og færð á munað­ar­leys­ingja­hæli og heima­vist­ar­skóla í Kashgar.

Ef þeim hefði verið hleypt inn í sendi­ráðið væri fjöl­skyldan sameinuð á í dag og gæti deilt hetju­legum sögum um ferðina miklu frá Kashgar til Peking. Í staðinn eru börnin föst í kínverska munað­ar­leys­ingja­kerfinu og Mihriban og Ablikim óttast að þau hafi glatað tæki­færinu til að sjá börn sín nokkurn tímann aftur.

Rizwangul vann sem sölu­full­trúi í Dúbaí árið 2014 þegar þriggja ára sonur hennar, sem var í fylgd með Muhammed frænda þeirra, heim­sótti hana í hálft ár. Rizwangul hafði stefnt að því að fá son sinn varan­lega til sín, en foreldrar hennar lögðu til að hann dveldi í Kína þangað til hann væri kominn á skóla­aldur svo Rizwnagul gæti einbeitt sér að starfinu. Hún samþykkti það og gerði ráð fyrir að þá væri hún búin að koma sér vel fyrir í Dúbaí og gæti undir­búið skóla­vist sonarins vel.

„Í hvert sinn sem ég fékk frí og heim­sótti heimabæ minn í Xinjiang gat ég varið mánuði með syni mínum, sem gladdi mig ósegj­an­lega mikið.” útskýrði Rizwangul “Það var ánægju­leg­asti tími lífs míns þegar hann heim­sótti mig svo í Dúbaí.”

Frændi Rizwangul, Muhammed, fékk vinnu í Dúbaí á meðan hann dvaldi þar. Þegar hann svo snéri heim til Xinjiang í mars 2017 var móðir hans orðin veik. Tveimur mánuðum síðar, þegar Rizwangul ætlaði heim í árlega sumar­fríið, vöruðu vinir hennar og systur við því að ekki væri öruggt að koma til Kína.

Hana grunaði ekki hversu slæmt ástandið átti eftir að verða.

Rizwangul bað systur sína um að ná sambandi við Muhammed en þá kom í ljós að hann hafði farið í „nám” viku eftir að hann kom til Xinjiang. Rizwangul skildi að þetta þýddi að Muhammed hafði verið sendur í fanga­búðir til „endur­mennt­unar”.

Í sept­ember sama ár versnaði ástandið enn frekar þegar systir Rizwangul, sem hafði tekið son hennar inn á sitt heimili, bað hana um að hringja ekki aftur vegna örygg­is­ástæðna. Síðan þá hefur Rizwangul ekki getað náð sambandi við son sinn, systur sína eða vini í Xinjiang.

„Það er ómögu­legt fyrir aðra að skilja hvernig mér líður,” segir hún á meðan tárin streyma niður andlitið. „Það eina sem heldur mér gang­andi er viljinn til að vita hvort hann sé á lífi og þá heill á húfi.”

„Ef ég gæti talað við hann núna myndi ég segja: Fyrir­gefðu mér, ég kom þér í heiminn, en ég gat ekki passað upp á þig, ég gat ekki verið þér móðir.“

„Ímyndið ykkur ef þið gætuð ekki náð til fjöl­skyldu ykkar, ef þið væruð árum saman óviss um hvort ykkar eigin börn, foreldrar og skyld­menni væru á lífi eða ekki,. Ímyndið ykkur ef þið væruð svo ekki ein í þessari stöðu. Það eru millj­ónir Úígúra  sem eru aðskildir frá fjöl­skyldum sínum. Við gátum ekki ímyndað okkur að þetta gæti gerst, en þetta hefur gerst. Við þurfum á ykkar hjálp að halda.”

Mamutjan er fæddur og uppalinn í Kashgar í Xinjiang en býr um þessar mundir í Ástr­alíu. Þegar hann var í doktors­námi í félags­vís­indum í Malasíu tók það eigin­konu hans, Muherrem, tvö ár að fá útgefið vega­bréf og tókst þeim og barn­ungri dóttur þeirra að sameinast á ný árið 2012.

Mamutjan hugsar enn hlýlega til stund­anna þegar þau voru saman: „Það var svo spenn­andi þegar Muherrem og dóttir okkar komu fyrst til Kuala Lumpur. Þau áttu góðar stundir saman í nær þrjú ár, en þeim lauk þegar kínverska sendi­ráðið í Kuala Lumpur neitaði að endur­nýja vega­bréf Muherrem í lok árs 2015, þar sem það hafði týnst.

Hún var tilneydd til að ferðast aftur til Kína og endur­nýja vega­bréf sitt og ferð­aðist með þá fimm ára dóttur þeirra og sex mánaða gamlan son. Á þeim tíma hugsuðu þau að endur­nýjun vega­bréfsins færi í reglu­bundið ferli. Þau höfðu ekki hugmynd um þá aðför gegn Úígúrum sem var í vændum í Kína og að framundan væri margra ára tauga­strekkj­andi og sárs­auka­fullur aðskiln­aður.

Muherrem og börnin festust í Kashgar. Mamutjan var í reglu­legu sambandi við þau þangað til Muherrem var send í fanga­búðir í apríl 2017. Börnin voru skilin eftir í umsjá foreldra Mamutjans. Amman og afinn báðu svo Mamutjan um að hætta að hafa samband. Margir vinir hans og ættingjar lokuðu á tengsl við hann í samskipta­for­ritum.

Á næstu tveimur árum vissi Mamutjan sára­lítið um stöðu og líðan konu sinnar og náði ekki sambandi foreldra sína eða tengda­for­eldra. Í maí 2019 sá Mamutjan mynd­band af syni sínum á samfé­lags­miðla­síðu frænda síns. Í mynd­bandinu hrópaði sonurinn: „Mamma er útskrifuð!”

Þetta veitti Mamutjan hugarró, þar sem hann ályktaði að þetta þýddi að hún væri laus úr fanga­búðum. Mamutjan ákvað að taka áhættuna og hringja í foreldra sína í ágúst 2019. Hann hélt að mynd­bandið væri merki um að ástand fjöl­skyld­unnar hefði skánað örlítið.

Hann var svo spenntur þegar mamma hans svaraði í símann. „Ég vildi segja Eid Mubarak, það er svo langt síðan ég heyrði í þér,” sagði Mamutjan í símann. Móðir hans varaði hann við með titrandi röddu áður en hún skellti á: „Það eru eftir­lits­menn á vegum stjórn­valda heima hjá okkur.”

Mamutjan reyndi að hringja aftur en náði ekki í gegn. Hann telur að foreldrar hans hafi vilj­andi rofið símtæki sitt svo ekki væri hægt að hringja aftur til að koma í veg fyrir að upp kæmist að þau væru í samskiptum við fólk utan Kína, sem gæti leitt til vistar í fanga­búðum eða annarrar refs­ingar.

Síðast­liðið ár hefur Mamutjan fengið vísi að upplýs­ingum með kóðuðum orðum frá vinum sínum þess efnis að Muherrem sé enn í fanga­búðum. Vinur hans sagði honum að eigin­kona hans væri „orðin fimm ára”, sem Mamutjan telur vera vísi í hversu lengi hún hefur verið í varð­haldi. Annar vinur sagði að Muherrem hefði verið send á „sjúkrahús”, sem gæti þýtt fanga­búðir eða fang­elsi miðað við þau skraut­hvörf sem Úígúrar nota sín á milli.

Þrátt fyrir að hafa ekki náð sambandi við fjöl­skyldu sína eða ættingja telur Mamutjan að sonur hans búi hjá móðurömmu sinni og dóttir hans hjá foreldrum hans. Hann getur einungis ályktað þetta út frá tveimur mynd­böndum sem nánir vinir hans sendu þegar þeir heim­sóttu heimabæ hans í þeim tilgangi að koma áleiðis upplýs­ingum um fjöl­skyldu hans. „Við eigum þessar ofboðs­legu þján­ingar ekki skilið. Þetta er eins og að missa fjögur eða fimm ár af ævi sinni fyrir það eitt að vera Úígúri eða að vera öðru­vísi en meiri­hluti Kínverja.“

Mamutjan kallaði eftir því við kínversk yfir­völd að láta af kúgun­ar­stefnu sinni í Xinjiang: „Ef það finnst vottur af mannúð hjá þeim ættu kínversk yfir­völd að hætta að koma fram við fólk með þessum hætti og leyfa fjöl­skyldum að sameinast. Við höfum enga glæpi framið. Ég vil að þeir skilji til fulls stærð­ar­gráðu eigin mann­vonsku. Þetta er sárs­auka­fullt og taugatrekkj­andi órétt­læti, það eru engin önnur orð sem lýsa þessu nægi­lega.“