Skýrslur
6. apríl 2021Ársskýrsla Amnesty International: Kórónuveirufaraldurinn bitnar mest á hinum verst stöddu
Árið 2020, í miðjum heimsfaraldri, kom skýrt í ljós hvernig arfleifð fjandsamlegrar stefnu stjórnvalda sem byggir á sundrungu, ýtir undir ójöfnuð, mismunun og kúgun. Þetta kemur fram í ársskýrslu Amnesty International fyrir árið 2020.
- Faraldurinn varpar ljósi á kerfisbundið ójafnrétti um heim allan og herjar verst á minnihlutahópa, heilbrigðisstarfsfólk og konur
- Leiðtogar nota kórónuveirufaraldurinn til að ráðast enn harðar gegn mannréttindafrömuðum
Bitnar mest á hinum verst stöddu
Ársskýrslan 2020 er ítarleg greining á mannréttindum á heimsvísu, í 149 löndum. Þar er greint frá því hvernig helstu jaðarhópar, þar á meðal konur og flóttafólk, finna mest fyrir áhrifum kórónuveirufaraldursins vegna óréttlátra stefnumála leiðtoga heimsins síðastliðna áratugi.
Heilbrigðisstarfsfólk, farandverkafólk og fólk sem starfar í óformlega geira efnahagslífsins standa mörg hver í framlínunni í baráttunni gegn kórónuveirunni en hafa verið svikin af vanræktu heilbrigðis- og félagskerfi. Leiðtogar heims hafa nýtt sér ástandið í kórónuveirufaraldrinum á grimmilegan hátt og herjað á baráttufólk fyrir mannréttindum.
„Ástandið sem kórónuveirufaraldurinn olli hefur með grimmilegum hætti afhjúpað og dýpkað ójöfnuð innan og milli ríkja og dregur fram í dagsljósið sláandi skeytingarleysi leiðtoga okkar þegar kemur að mannúðlegri samábyrgð. Um áratugaskeið hafa stefnur sem valda sundrungu, niðurskurður og ákvarðanir leiðtoga að fjárfesta ekki í samfélagslegum innviðum sem eru í molum leitt til aukinnar fórnarlamba veirunnar.“
Agnès Callamard, nýr aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Faraldur eykur ójöfnuð og félagslegt kerfi í molum
Skýrslan sýnir hvernig ójöfnuður vegna lélegrar forystu hefur leitt til þess að kórónuveirufaraldurinn bitnar mest á minnihlutahópum, flóttafólki, eldra fólki og konum. Viðkvæm staða flóttafólks, umsækjenda um alþjóðlega vernd og farandsfólks varð enn ótryggari vegna kórónuveirunnar þar sem sum þeirra voru föst í hrörlegum flóttamannabúðum, fengu ekki nauðsynjar eða festust vegna skyndilegrar lokunar á landamærum.
Sem dæmi má nefna lokaði Úganda, sem hýsir 1,4 milljónir flóttafólks sem er mesti fjöldinn í Afríku, landamærum sínum strax í upphafi faraldurs en gerðu ekki undantekningu fyrir flóttafólk og umsækjendur um alþjóðlega vernd. Þar af leiðandi voru tíu þúsund einstaklingar fastir á landamærum landsins við Lýðveldið Kongó.
Skýrslan bendir einnig á aukningu kynbundins ofbeldis og heimilisofbeldis þar sem konur og hinsegin fólk stóðu frammi fyrir auknum hindrunum í leit að vernd vegna skerts ferðafrelsis, erfiðleika við að tilkynna ofbeldi í einangrun með geranda og skertrar stuðningsþjónustu.
Fólkið í framlínu í kórónuveirufaraldrinum, heilbrigðisstarfsfólk og fólk sem starfar í óformlega geira efnahagslífsins, liðu fyrir skert heilbrigðis- og félagskerfi.
- Í Bangladess varð margt fólk sem starfaði í óformlega geira efnahagslífsins að þrauka án tekna eða félagslegs stuðnings vegna lokana og útgöngubanns.
- Í Níkaragva var að minnsta kosti 16 heilbrigðisstarfsmönnum sagt upp á tveimur vikum í júní fyrir að láta í ljós áhyggjur sínar vegna skorts á hlífðarbúnaði og viðbragða stjórnvalda við faraldrinum.
„Við erum uppskera áralanga vanrækslu leiðtoga okkar. Árið 2020 hefur heilbrigðiskerfið gengið í gegnum í prófraun og fólk hefur verið skilið eftir í efnahagsáfalli. Hetjur ársins 2020 voru heilbrigðisstarfsfólk í framlínunni sem bjargaði mannslífum og láglaunafólk sem hélt grunnþjónustu gangandi. Á grimmilegan hátt var það fólk sem gaf mest af sér sem fékk allra minnstu verndina.“
Agnès Callamard, nýr aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Leiðtogar herja á mannréttindi í faraldrinum
Skýrslan greinir einnig frá því hvernig leiðtogar heimsins brugðust í viðbrögðum við faraldrinum sem hefur einkennst af hentistefnu og lítilsvirðingu gagnvart mannréttindum.
Það hefur verið ríkjandi mynstur yfirvalda að samþykkja löggjöf sem banna athugasemdir tengdar faraldrinum. Í Ungverjalandi breytti ríkisstjórn Viktor Orbán til dæmis hegningarlögum. Þar er nú m.a. hægt að fá fimm ára fangelsidóm fyrir að „dreifa fölskum upplýsingum“ um kórónuveiruna.
Á Arabíuskaganum nýttu stjórnvöld í Barein, Kúveit, Óman, Sádi-Arabíu og Sameinuðu arabísku furstadæmunum sér kórónuveirufaraldurinn til að takmarka enn frekar tjáningarfrelsið, meðal annars með því að sækja einstaklinga til saka fyrir „dreifingu falskra frétta“ vegna athugasemda á samfélagsmiðlum um viðbrögð stjórnvalda við faraldrinum.
Aðrir leiðtogar beittu óhóflegri valdbeitingu. Á Filippseyjum sagðist forseti landsins, Rodrigo Duterte, hafa fyrirskipað lögreglu að skjóta fólk til bana fyrir að mótmæla eða valda vandræðum vegna sóttvarnaraðgerða.
Í Nígeríu leiddi grimmilegt lögregluofbeldi til dauðsfalla nokkurra mótmælenda sem kröfðust réttinda sinna og ábyrgðarskyldu stjórnvalda.
Lögregluofbeldi jókst í Brasilíu í kórónuveirufaraldrinum undir stjórn Bolsonaro forseta landins. Að minnsta kosti 3.181 einstaklingur féll fyrir hendi lögreglu í landinu frá janúar til júní 2020. Það eru að meðaltali 17 dauðsföll á dag vegna lögregluofbeldis.
Sumir leiðtogar gengu enn lengra og nýttu faraldurinn til að brjóta á bak aftur gagnrýni sem tengdist þó ekki kórónuveirunni og brutu á mannréttindum á meðan fjölmiðlar beindu kastljósinu annað.
Á Indlandi var herjað á aðgerðasinna undir stjórn Narendra Modi forsætisráðherra, meðal annars með ítarlegum húsleitum undir yfirskini aðgerða gegn hryðjuverkum.
Ríkisstjórn Xi Jinping í Kína hélt áfram ofsóknum af fullum krafti gegn Úígúrum og öðrum múslímskum minnihlutahópum í Xinjiang ásamt því að samþykkja löggjöf með hraði í Hong Kong til að lögleiða pólitíska kúgun.
Skortur á alþjóðlegri samvinnu
Leiðtogar ríkustu landanna, eins og fyrrum forseti Bandaríkjanna, Donald Trump, forðuðust alþjóðlega samvinnu með því að kaupa sem flestar birgðir af bóluefni svo minna væri eftir fyrir efnaminni löndin. Ríku löndin þrýstu ekki á lyfjafyrirtæki að deila þekkingu sinni og tækni til að auka alþjóðlegt framboð af bóluefni gegn kórónuveirunni.
Stjórn Xi Jinping ritskoðaði og herjaði á heilbrigðisstarfsfólk og fjölmiðlafólk í Kína sem reyndu að vara við veirunni í byrjun faraldursins og leyndu mikilvægum upplýsingum.
G20 löndin hafa boðið frestun á greiðslum skulda fátækustu landanna en krefjast samt sem áður vaxtagreiðslna síðar meir.
„Faraldurinn hefur varpað ljósi á vangetu heimsins til skilvirkrar samvinnu á ögurstundu. Eina leiðin út úr þessum vandræðum er alþjóðleg samvinna. Ríki verða að tryggja að bólusetningar séu aðgengilegar öllum, alls staðar, án kostnaðar og hratt og örugglega. Lyfjafyrirtæki verða að deila þekkingu sinni og tækni til að tryggja að enginn verði útundan. G20 aðildarríkin og alþjóðlegar fjármálastofnanir verða að lækka skuldir 77 fátækustu landa heimsins til að bregðast við og ná sér á strik eftir faraldurinn.“
Agnès Callamard, nýr aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Mótmæli fyrir betri heimi
Hamlandi stefnur hafa einnig vakið fólk til að grípa til aðgerða. Black lives matter-mótmælin í Bandaríkjunum og #EndSARS-mótmælin í Nígeríu ásamt nýjum og frumlegum leiðum til að mótmæla loftslagsbreytingum á netinu eru dæmi um slíkt.
„Við sáum mikinn stuðning við #End SARS, Black lives Matter og önnur mótmæli gegn kúgun og ójöfnuði um heim allan, þar á meðal í Póllandi, Hong Kong, Írak og Síle. Það var venjulegt fólk,sem setti oft eigið öryggi í hættu, ásamt mannréttindafrömuðum sem leiddu mótmæli víðsvegar um heiminn og hvöttu okkur áfram. Þetta er fólkið í framlínunni fyrir betri, öruggari og réttlátari heimi,“ segir Agnès Callamard.
„Við erum á krossgötum. Við verðum að endurstilla og endurræsa til að stuðla að heimi sem byggir á jöfnuði, mannréttindum og mannúð. Við verðum að læra af faraldrinum og standa saman til að vinna að jafnari heimi á frumlegan og djarfan hátt.“
Agnès Callamard, nýr aðalframkvæmdastjóri Amnesty International.
Sigrar á árinu 2020
Skýrslan nefnir einnig mannréttindasigra ársins 2020. Hér eru nokkrir sigrar en einnig má lesa fleiri góðar fréttir hér fyrir þetta ár.
Réttur heilbrigðisstarfsfólks:
Þrír heilbrigðistarfsmenn í Egyptalandi sem gagnrýndu viðbrögð stjórnvalda voru leystir úr haldi. Ákærur gegn fimm aðgerðasinnum í Malasíu sem mótmæltu vanbúnað ræstingarfólks á sjúkrahúsi og ákærur á hendur Yulia Volkova læknis í Rússlandi voru felldar niður.
Réttur til friðhelgi einkalífs:
Rannsókn Amnesty International fann veikleika í smitrakningarforriti í Barein, Kúveit og Noregi. Katar lagaði alvarlegan öryggisgalla sem hefði stefnt heilsufarsupplýsingum milljóna einstaklinga í hættu innan sólarhrings eftir ábendingu frá samtökunum. Noregur frestaði notkun á appinu rétt áður en skýrsla Amnesty International kom út.
Baráttan gegn kynbundnu ofbeldi:
Súdan lagði fram frumvarp um að banna limlestingu á kynfærum kvenna. Kúveit samþykkti lög sem banna heimilisofbeldi og veita þolendum stuðning með lagalegri þjónustu, heilbrigðisþjónustu og endurhæfingu. Suður-Kórea samþykkti lög sem hækka refsirammann fyrir starfrænt kynferðisofbeldi.
Alþjóðaglæpadómstóllinn:
Ali Muhammad Ali Abd-Al-Rahman (einnig þekktur sem Ali Kushayb) fyrrum liðsforingi vopnaðs hóps í Súdan gaf sig fram við alþjóðaglæpadómstólsinn eftir að hafa forðast réttvísina í 13 ár vegna meintra stríðsglæpa í Darfur. Saksóknari á vegum dómstólsins sóttist eftir stækkun lögsögu á hernumdu svæðum Palestínu til að geta hafið rannsókn á svæðinu. Verið er að skoða mál Nígeríu og Úkraínu þar sem stefnt er að gera rannsókn á mögulegum stríðsglæpum.
Lestu einnig
ÞITT NAFN BJARGAR LÍFI
Þú ætlar að styðja og .
Skrifaðu undir og Amnesty á Íslandi sendir viðeigandi aðilum bréf í þínu nafni. Engar aðrar persónuupplýsingar en nafn þitt munu fylgja bréfinu á viðkomandi stjórnvöld.
Með því að skrifa undir málin samþykkir þú skilmála Íslandsdeildar Amnesty International um undirskriftir og persónuverndarstefnu