Hugtakið „trans“ er regnhlífarhugtak sem nær yfir fjöldann allan af einstaklingum sem eiga það sameiginlegt að kynvitund þeirra, kyntjáning eða upplifun er á skjön við það kyn sem þeim var úthlutað við fæðingu.
Mikilvægt er að hafa í huga að trans einstaklingar leita sér ekki allir heilbrigðisþjónustu og þeir sem leita sér hennar gangast ekki allir undir sama ferlið. Sumt trans fólk óskar þess ekki að gangast undir kynfæraaðgerð þó það gangist undir hormónameðferð og aðrir vilja undirgangast hvorugt.
Barátta Amnesty International fyrir réttindum transfólks
Amnesty International berst fyrir því að réttur einstaklinga til að fá lagalega viðurkenningu á kyni, vandræða- og sársaukalaust, sé virtur í öllum ríkjum heims. Það þýðir m.a. að fólk sem óskar eftir því að fá kyni sínu breytt á ekki að þurfa að gangast undir langt, strangt og oft á tíðum niðurlægjandi greiningarferli þar sem það gengst undir greiningu á geðröskun einfaldlega vegna þess að kynvitund þess er önnur en það kyn sem því var úthlutað við fæðingu.
Samhliða breytingu á kyni á einstaklingur einnig rétt á að óska eftir nafnabreytingu. Óheimilt ætti að vera að gera skurðaðgerð, ófrjósemisaðgerð, lyfjameðferð, hormónameðferð eða aðra læknismeðferð svo sem sálfræðimeðferð eða geðlæknismeðferð að skilyrði fyrir breytingu á skráningu kyns. Þá skal trans einstaklingur eiga rétt á að fá útgefin persónuskilríki sem samrýmast breytingunni.
Bæði trans- og intersex fólk sætir mismunun en hún getur tekið á ólíkar myndir. Bæði trans- og intersex fólk upplifir neikvæð áhrif af kynbundnum staðalímyndum, trans fólk vegna þess að kynvitund þess er á skjön við það það kyn sem því er úthlutað við fæðingu og intersex fólk vegna þess að líkamar þess eru ekki í samræmi við dæmigerð einkenni karla og kvenna.
Trans fólk kann sjálfviljugt að leita eftir lagalegri viðurkenningu á kyni sínu samkvæmt kynvitund sinni (með því að fá opinberum gögnum breytt) og/eða að gangast undir kynleiðréttingarferli með skurðaðgerð eða hormónameðferð. Trans fólk sætir mannréttindabrotum þegar það getur ekki fengið lagalega viðurkenningu á kyni eða upplifir órökréttar kröfur til að fá slíka viðurkenningu.
Einstaklingur byrjar að lifa í samræmi við kynvitund, velur sér nýtt nafn, segir vinum og vandamönnum og allt sem viðkemur því. Þá tekur jafnan við greining og mat hjá geðlækni og sálfræðingi en greiningarferlið tekur a.m.k. 6 mánuði (þetta þýðir að fólk hittir geðlækni í 2-3 skipti og sálfræðing jafn oft á þessum tíma. Gert er ráð fyrir mánaðarlegu viðtali þar sem staðan og geðheilsa eru metin. Það er þó einstaklingsbundið hvað undirbúningsferlið tekur langan tíma. Ekki er gerð krafa um að lifa í „gagnstæðu kynhlutverki“ fyrir hormónameðferð en fólk er hvatt til þess að prófa sig áfram eins og það treystir sér til í átt að því sem það sækist eftir.
Boðið er upp á að hitta talmeinafræðing og iðjuþjálfa í eitt eða fleiri skipti á meðan greiningarferli stendur. Þá stendur fjölskylduráðgjöf einnig til boða þeim sem þess óska.
Hormónameðferð getur hafist að lokinni greiningu ef skjólstæðingur óskar þess og ekki er um að ræða líkamlegar eða geðrænar frábendingar. Einstaklingur fær þannig samþykki frá teymi Landspítalans til að hefja hormónameðferð. Hægt er að fá bæði estrógen, testósterón og testósterón blokkera. Kynhormónin hafa svo í för með sér miklar líkamlegar breytingar sem eru sambærilegar því þegar að einstaklingar ganga í gegnum kynþroska. Innkirtlafræðingur innan teymisins fer vel yfir alla þætti hormónameðferðar áður en hún hefst. Einstaklingar þurfa að vera á hormónum út lífið til að viðhalda hormónaframleiðslu.
Fyrir þá sem vilja undirgangast kynfæraaðgerðir er í boði að undirgangast þær hérlendis og þarf að sækja um slíka aðgerð sérstaklega hjá teymi Landspítalans.
Brjóstnám er framkvæmt hérlendis af læknum sem starfa innan sérfræðiteymisins. Hvenær brjóstnám er framkvæmt er einstaklingsbundið og í samráði við teymi Landspítalans en oftast er það eftir eitt ár í ferlinu. Einnig er í boði að fara í legnám og láta fjarlægja eggjastokka ef fólk kýs slíkt. Allt er þetta gert í samráði við teymi Landspítalans. Skeggrótartaka er einnig möguleg hérlendis og hefur fólk leitað sér lasermeðferðar til slíks.
Brjóstastækkun er einnig framkvæmd hérlendis en æskilegt er að slík aðgerð fari fram a.m.k. ári eftir að hormónameðferð er hafin.
Að loknu 18 mánaða formlegu ferli geta einstakingar sótt um að nafn og kyn sé leiðrétt í þjóðskrá. Slíkt leyfi verður að sækja um hjá fyrrnefndu sérfræðiteymi innan Landspítalans. Eingöngu er í boði að skrá kyn sem annað hvort „karl“ eða „kona“ eins og staðan er í dag, og eru sömuleiðis nánast öll nöfn kynjuð samkvæmt lögum um mannanöfn.
Hormónar, nafnabreytingar, skeggrótartökur, tímar og annað hjá sérfræðingum er á kostnað viðkomandi einstaklings. Eina sem er borgað að fullu eru kynfæraðgerðir og brjóstnám, sem eru grett af sjúkratryggingum.
Tengt efni
Allt starf Amnesty International er fjármagnað og drifið áfram af einstaklingum eins og þér. Hvert framlag — hver aðgerð vegur þungt.
Fyrir ungt fólk sem vill hafa áhrif minnum við á ungliðahreyfingu Amnesty International en hópar eru starfandi um land allt.
Styrktu & skrifaðu undir áköll með símanum
Einfalt og áhrifaríkt aðgerðanet
Vertu með í netákallinu, þar sem meðlimir fá tilkynningar í tölvupósti um alvarleg mannréttindarbrot sem krefjast tafarlausra viðbragða.