Þungunarrof

Þung­un­arrof er lækn­is­með­ferð í því skyni að binda enda á þungun og er nauð­synleg grunn­heil­brigð­is­þjón­usta sem millj­ónir kvenna þurfa á að halda um heim allan. Það er grund­vall­ar­réttur fólks að fá að ákveða hvort eða hvenær það vill eignast börn og stjórn­völdum ber ekki einungis skylda til að vernda þessi rétt­indi heldur einnig sjá til þess að fólk geti notið þeirra með aðgengi að viðeig­andi, öruggri og löglegri heil­brigð­is­þjón­ustu.

Það eru ekki einungis sískynja konur og stúlkur (konur og stúlkur sem upplifa sig í því kyni sem þeim var úthlutað við fæðingu) sem gætu þurft á aðgengi að þung­un­ar­rofi að halda heldur einnig intersex fólk, trans menn og kynsegin fólk.

  • 72 lönd
    leyfa þungunarrof að beiðni þeirra sem þurfa á því að halda samkvæmt Center for Reproductive Rights.

  • 24 lönd
    banna þungunarrof undir öllum kringumstæðum samkvæmt Center for Reproductive Rights.

  • 90 milljónir
    kvenna, stúlkna og fólks á barneignaraldri búa í löndum sem banna þungunarrof undir öllum kringumstæðum samkvæmt Center for Reproductive Rights.

  • Um 25 milljónir
    óöruggra þungunarrofsaðgerða eiga sér stað í heiminum á ári hverju samkvæmt Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni.

    Kyn- og frjósemisréttindi

    Kjarni vandans

    Glæpa­væðing þung­un­ar­rofs kemur ekki í veg fyrir að þung­aðar konur, stúlkur og fólk sækist eftir því heldur leitar þessi hópur þá annarra og hættu­legra leiða til að rjúfa þungun.

    Óöruggt þung­un­arrof getur leitt til fötl­unar, langvar­andi heilsu­vanda eða jafnvel dauða sem hægt væri að koma í veg fyrir með öruggu aðgengi. Áætlað er að um 47 þúsund konur deyi árlega vegna óöruggs þung­un­ar­rofs.

    Frá 1994 hafa fleiri en 50 lönd breytt löggjöf til betri vegar hvað varðar aðgengi að þung­un­ar­rofi og afglæpa­væð­ingu þess. Nýlega áttu sér stað umbætur í Kólumbíu þar sem þung­un­arrof var afglæpa­vætt fram að 24. viku meðgöngu í febrúar 2022 og í Argentínu sem lögleiddi þung­un­arrof í desember 2021.

    Hvaða áhrif hefur algjört þung­un­ar­rofs­bann?

    Ákveðin lönd, þar á meðal Níkaragva, El Salvador og Malta, beita enn harð­neskju­legum lögum sem banna þung­un­arrof undir öllum kring­um­stæðum. Í El Salvador hafa margar konur og stúlkur látið lífið eða verið fang­els­aðar vegna bannsins. Flestar konur sem hafa verið sóttar til saka hafa verið á aldr­inum 18-25 ára. Þessi grimmu lög eru miskunn­ar­laus og í raun ofbeldi af hálfu ríkisins.

    Teodora del Carmen Vásquez fæddi andvana barn árið 2007 í El Salvador í kjölfar bráðra verkja. Lögreglan handtók hana þar sem hún lá í blóði sínu á vinnu­stað sínum. Teodora var dæmd í 30 ára fang­elsi fyrir morð að yfir­lögðu ráði þar sem hún var talin sek um þung­un­arrof fremur en að hafa þjáðst af vand­kvæðum á meðgöngu. Í febrúar 2018 var Teodora loks leyst úr haldi eftir langa baráttu.

    Kröfur Amnesty International

    Ný stefna Amnesty Internati­onal um þung­un­arrof tók í gildi í sept­ember 2020 sem kom í staðinn fyrir fyrri afstöðu Amnesty Internati­onal frá árinu 2007. Líkt og áður er kallað eftir því að stjórn­völd afglæpa­væði þung­un­arrof en í stað þess að kalla eftir aðgengi að þung­un­ar­rofi í sértækum tilfellum er nú kallað eftir því að stjórn­völd tryggi löglegar og öruggar leiðir til þung­un­ar­rofs fyrir konur, stúlkur og fólk sem getur orðið barns­haf­andi. Aðgengi að þung­un­ar­rofi er nauð­syn­legt til að geta notið mann­rétt­inda sinna til fulls.

    Stefnan tekur mið af rétt­inum til heilsu, einka­lífs, virð­ingar, öryggis, sjálfs­ákvarðana yfir eigin líkama, jafn­réttis gagn­vart lögum án mismunar, frelsi frá pynd­ingum og annarri illri meðferð auk kyn-og frjó­sem­is­rétt­inda.

    Amnesty Internati­onal tekur ekki afstöðu um tíma­mörk og setur sig ekki upp á móti því að ríki setji slík mörk. Séu sett tíma­mörk þarf viðmið­unin að virða mann­rétt­indi kvenna, stúlkna og fólks sem getur orðið barns­haf­andi. T.d. ef ríki leyfa ekki þung­un­arrof eftir ákveðin tíma­mörk þrátt fyrir að heilsa viðkom­andi sé í hættu er verið að brjóta á mann­rétt­indum.

    Stefna Amnesty Internati­onal um þung­un­arrof byggir á grund­velli mann­rétt­inda og alþjóð­legum stöðlum. Hún er einnig studd af alþjóða­sam­tökum fæðingar- og kven­sjúk­dóma­lækna sem ná til lækna í 132 löndum.

    Stefnan kallar á að stjórn­völd uppfylli m.a. eftir­far­andi atriði:

    • Viður­kenning á rétti til þung­un­ar­rofs fyrir konur, stúlkur og fólk sem getur orðið barns­haf­andi.
    • Afglæpa­væð­ingu þung­un­ar­rofs undir öllum kring­um­stæðum.
    • Aðgengi að þung­un­ar­rofi sé tryggð sem hluti af heil­brigð­is­þjón­ustu án mismunar, þving­unar eða smán­unar.
    • Niður­fell­ingu skil­yrða sem draga úr sjálf­stæði til ákvörð­unar um þung­un­arrof á eigin líkama eins og samþykki frá maka, foreldrum, dómurum og lækna­nefndum.
    • Vönduð kynfræðsla og aðgengi að full­nægj­andi heil­brigð­is­þjón­ustu séu tryggð.

    Sögur

    Írland - Sigur

    Þung­un­arrof var nánast með öllu ólög­legt á Írlandi frá árinu 1992 til ársins 2019 nema í þeim tilvikum sem raun­veruleg og mikil hætta er á að meðganga stofni lífi konu og fólks í hættu. Fyrir það var blátt bann við öllu þung­un­ar­rofi í landinu en því var breytt í kjölfar úrskurðar hæsta­réttar Írlands í umdeildu máli 14 ára unglings­stúlku sem var ólétt eftir nauðgun og í sjálfs­vígs­hættu.

    Amnesty Internati­onal á Írlandi vann ötul­lega að barátt­unni fyrir afnámi laganna og það var mikill sigur þegar ný löggjöf tók í gildi. Söguleg þjóð­ar­at­kvæða­greiðsla fram fór þann 25. maí 2018 á Írlandi þar sem mikill meiri­hluti Íra (66,4%) kaus með því að aflétta banni við þung­un­ar­rofi. Í kjöl­farið tók ný löggjöf í gildi þann 1. janúar 2019 þar sem bannið var aflétt.

    Írland - Sögur kvenna

    Í október 2012 fór Savita á sjúkrahús vegna hættu á fóst­ur­missi og bað hún, ásamt manni sínum, um þungn­arrof. Því var hafnað þrátt fyrir að vitað væri að fóstrið myndi ekki lifa af. Í kjöl­farið fékk Savita blóð­eitrun og dó nokkrum dögum síðar. Hún dó vegna óskýrra laga þar sem skil­greining á lögum um „raun­veru­lega og mikla hættu“ var ekki til staðar í lögum um þung­un­arrof.

    Starfs­fólk á sama sjúkra­húsi og Savita leitaði til neitaði Lupe einnig um þungu­arrof þrátt fyrir að hún hafi komið þangað með miklar blæð­ingar nokkrum mánuðum eftir lát Savitu. Lupe varð að fara á heima­slóðir sínar til Spánar til að gangast undir þung­un­arrof.

    „Við gátum séð fóst­ur­vísinn full­kom­lega. Þetta var agnarsmár þriggja milli­metra fóst­ur­vísir, dáinn, ég var miður mín. Vöxtur fóst­ur­vís­isins hafði stöðvast á fjórðu eða fimmtu viku. Það þýðir að ég gekk með lífvana fóstur í móðurkviði í rúmlega tvo mánuði. Á þessum tíma var ég mjög ótta­slegin þar sem mér var ljóst að ef einhver vand­kvæði yrðu þá myndi þetta fólk láta mig deyja, rétt eins og það gerði við Savitu.“

    Ný laga­setning var að lokum samþykkt sem skil­greindi muninn á lífs­hættu í kjölfar máls Savitu. Árið 2019 var bann við þung­un­ar­rofi aflétt.

     

     

     

     

    Norður-Írland

    Amnesty Internati­onal í Bretlandi hefur lengi barist fyrir aðgengi að þung­un­ar­rofi á Norður-Írlandi. Þar til árið 2019 var Norður-Írlandi eina landið í breska lýðveldinu þar sem konur og fólk stóðu frammi fyrir allt að lífs­tíð­ar­dómi fyrir að gangast undir þung­un­arrof. Hæstiréttur Bret­lands úrskurðaði að lög um þung­un­arrof á Norður-Írlandi brytu í bága við mann­rétt­inda­skuld­bind­ingar landsins og þann 22. október 2019 var þung­un­arrof afglæpa­vætt á Norður-Írlandi.

    Ný reglu­gerð tók síðan í gildi þann 31. mars 2020 um aðgengi að þung­un­ar­rofi á Norður-Írlandi.

    Pólland

    Í október 2016 hafnaði þing Póllands frum­varpi til laga sem hefðu bannað þung­un­arrof undir öllum kring­um­stæðum. Frum­varpinu var hafnað í kjölfar mikilla mótmæla sem brutust út þar í landi og víðar í heim­inum. Þetta var mikill sigur fyrir pólskar konur og sýnir svart á hvítu hversu áhrifarík mótmæli og alþjóð­legur stuðn­ingur getur verið.

    Reglu­gerðir varð­andi þung­un­arrof í Póllandi eru með þeim ströngustu í Evrópu. Konur og annað fólk sem getur orðið barns­haf­andi mega eingöngu gangast undir þung­un­arrof ef þung­unin ógnar lífi þeirra, átti sér stað í kjölfar nauðg­unar eða ef um alvar­legan fóst­urgalla er að ræða. Að auki er aðgengi að þung­un­ar­rofi veru­lega ábóta­vant fyrir konur og fólk í þessum aðstæðum.

    Enn og aftur var reynt að þrengja enn frekar rétt til þung­un­ar­rofs þegar stjórn­ar­skrár­dóm­stóll Póllands úrskurðaði í október 2020 að þung­un­arrof væri ekki heimilt þegar um væri að ræða alvar­legan fóst­urgalla.  Mótmæli brutust enn og aftur út í kjöl­farið. Amnesty Internati­onal fylgist með málum í Póllandi og var m.a. með ákall vegna konu sem var refsað fyrir að verja réttinn til þung­un­ar­rofs.