Málefni flóttafólks

Hörm­ungar og stríð geisa víða um heiminn. Ein afleiðing þessa eru fólks­flutn­ingar og flótti, þar sem fólk neyðist til að yfir­gefa heimili sín.

Ástæður þess að einstak­lingar flýja heima­land sitt geta verið marg­vís­legar. Sumir flýja vegna hungurs, efna­hags­legs ástands og vopn­aðra átaka en aðrir sæta ofsóknum af hendi yfir­valda eða annarra aðila.

Það er grund­vall­ar­réttur hvers einstak­lings að geta flúið heima­land sitt og að fá vernd í öðru landi verði hann fyrir ofsóknum af hendi ríkis­valds í eigin ríki eða ef ríkis­valdið getur ekki veitt viðkom­andi vernd fyrir ofsóknum.

  • 68% flóttamanna
    komu frá fimm löndum árið 2020: Sýrlandi, Venesúela, Afganistan, Suður- Súdan og Mjanmar

  • 86% flóttafólks
    er í ríkjum þar sem efnahagur er bágur.

  • 1,4 milljónir
    flóttamanna eru í brýnni þörf á endurbúsetu.

  • 82 milljónir
    einstaklinga voru á flótta í heiminum í lok árs 2020, þar af um 42% undir 18 ára aldri.

  • Tyrkland

    3,7 milljónir
  • Kólumbía

    1,7 milljónir
  • Pakistan

    1,4 milljónir
  • Úganda

    1,4 milljónir
  • Þýskaland

    1,2 milljón

Fimm ríki með mesta fjölda flóttafólks
UNHCR, Global Trends, Forced Displacement in 2020.

Kjarni vandans

Alþjóðasamfélagið hefur brugðist skyldu sinni

Í fyrsta skipti í sögunni hefur fjöldi fólks á flótta farið yfir 80 millj­ónir. Þrátt fyrir mikinn flótta­manna­straum hafa ríkari þjóðir heims brugðist þeirri skyldu sinni að taka sameig­in­lega ábyrgð á flótta­manna­vanda heimsins.

Lang­flestir flótta­menn heimsins eða 86% þeirra eru í ríkjum þar sem efna­hagur er bágur, eins og til dæmis í Tyrklandi, Pakistan og Úganda.

Samkvæmt mati Sameinuðu þjóð­anna voru um 82,4 millj­ónir fólks á flótta, umsækj­endur um alþjóð­lega vernd eða á vergangi við lok árs 2020. Þetta jafn­gildir einum af hverjum 113 einstak­lingum í heim­inum.  Um 68% flótta­fólks og umsækj­enda um alþjóð­lega vernd koma frá aðeins fimm löndum: Sýrlandi, Venesúela, Afgan­istan, Suður-Súdan og Mjanmar.

Samkvæmt mati Sameinuðu þjóð­anna eru 1,4 millj­ónir flótta­fólks í dag í brýnni þörf á endur­bú­setu. Engu að síður er skuld­binding ríkja um að veita flótta­fólki endur­bú­setu (búseta í þriðja ríki) um 100.000 á ári og aðeins 31 ríki hefur skuld­bundið sig til að taka við kvóta­flótta­mönnum. Þá deila ríkari þjóðir ekki þeim fjár­hags­legu skuld­bind­ingum sem flótta­manna­vand­anum fylgir.

Eitt af forgangs­verk­efnum Flótta­manna­stofn­unar Sameinuðu þjóð­anna er að hvetja aðild­arríki til að taka á móti fleira flótta­fólki.

Þörf er á nýrri alþjóð­legri nálgun í málefnum flótta­manna, sem byggir á stöðugu og traustu alþjóð­legu samstarfi þar sem ábyrgð­ar­skyldan er jöfn og sann­gjörn.

 

Herferð Amnesty International

Amnesty Internati­onal berst fyrir því að flótta­fólk sé ekki sent aftur til landa þar sem það á á hættu að verða fyrir ofsóknum og þar sem alvarleg mann­rétt­inda­brot eiga sér stað. Vernd flótta­fólks er ekki gjöf heldur skylda samkvæmt alþjóða­lögum. Samtökin krefjast þess að ríkari þjóðir heims taki meiri ábyrgð á verndun flótta­fólks með því að efla öruggar og laga­legar leiðir til móttöku þeirra, til að mynda fyrir tilstilli fjöl­skyldusam­ein­ingar, veit­ingu náms­manna­árit­unnar og með því að samfé­lagið gerist bakhjarl flótta­fólks, eins og þekkist í Kanada.

Þá berjast samtökin einnig fyrir því að vernda það farand­fólk, flótta­fólk og umsækj­endur um alþjóð­lega vernd sem eru berskjöld­uðust fyrir þrælkun og misnotkun ýmiss konar af hendi vinnu­veit­enda, smyglara og þeirra sem versla með fólk.

Eins og í öðru sem Amnesty Internati­onal vinnur að leggja samtökin áherslu á að ná fram samfé­lags­legum breyt­ingum með vett­vangs­rann­sóknum, þrýst­ingi og herferðum til að einstak­lingar og stofn­anir sem valdið hafa sæti ábyrgð.

 

 

Á þessum grunni ýtti Amnesty Internati­onal úr vör alþjóð­legu herferð­inni Velkomin árið 2016, en henni er ætlað að auka dreif­ingu ábyrgðar við að tryggja vernd og mann­rétt­indi flótta­fólks. Aðal­markmið herferð­ar­innar er að fleiri ríki skuld­bindi sig til að vernda flótta­fólk með raun­veru­legri deil­ingu ábyrgðar. Ríkis­stjórnir geta hjálpað til með því að veita flótta­fólki vernd fyrir tilstilli lausnar sem kallast „endur­bú­seta“ og með öðrum öruggum og lögmætum leiðum.

Endur­bú­setu­kerfið getur veitt því flótta­fólki vernd sem er hvað berskjald­aðast, til dæmis fólki sem hefur sætt pynd­ingum eða konum sem eiga á hættu að verða fyrir misnotkun. Ríki geta opnað aðgang að öruggari, lögmætum leiðum sem gera flótta­fólki kleift að sækja um alþjóð­lega vernd án þess að þurfa að ferðast yfir opið haf á yfir­fullum bátum, ganga hundruð kíló­metra með börnin sín í fanginu og eigur sínar á bakinu eða afhenda smygl­urum allt það sparifé sem það hefur lagt fyrir.

Amnesty Internati­onal telur að með því að samþykkja að dreifa ábyrgð­inni á verndun flótta­fólks af meiri alvöru geti stjórn­völd sýnt ábyrgð í verki og bjargað millj­ónum frá eymd og dauða af völdum drukkn­unar eða sjúk­dóms. Hins vegar hefur þróun í alþjóða­sam­fé­laginu nýverið sýnt aukna tregðu stjórn­valda til að skuld­binda sig til raun­veru­legrar samá­byrgðar og móttöku fleira flótta­fólks. Flótta­manna­vandinn er því fyrst og síðast forystu­vandi. Það skortir póli­tískan vilja meðal forystu­manna efnaðari þjóða heims til að bjóða flótta­fólk velkomið og létta á byrði fátækari þjóða heims sem hýsa flest flótta­fólk. Viðbrögð stjórn­valda og almenn­ings við vanda flótta­fólks munu skil­greina hvernig heimi við og komandi kynslóðir lifum í.

 

Kröfur Amnesty International

Með núver­andi stjórn­mála­landslag í heim­inum að leið­ar­ljósi hefur herferðin einnig eftir­far­andi að mark­miði:

  1. Viðhalda, auka við og koma á lagg­irnar öruggum og laga­legum leiðum fyrir flótta­fólk (öðrum leiðum en endur­bú­setu). Eitt af mark­miðum herferð­ar­innar er að ríki komi á og efli fleiri laga­legar og öruggar leiðir til að fleira flótta­fólk geti sótt vernd í gegnum endur­bú­setu­úr­ræði. Slík verk­efni geta verið sprottin ú nærsam­fé­laginu, til dæmis fyrir tilstilli fjöl­skyldusam­ein­ingar, samfé­lagsins sem bakhjarls flótta­fólks og í gegnum náms­styrki. Með því að fjölga laga­legum og öruggum leiðum sem þessum mun fleira flótta­fólki gefast kostur á að ferðast til landa á öruggan máta.
  2. Berjast gegn tvíhliða/alþjóð­legum samn­ingum sem grafa undan samá­byrgð. Lykil­þáttur í herferð­inni er að vinna gegn núgild­andi og verð­andi tvíhliða og alþjóð­legum samn­ingum sem með virkum hætti grafa undan dreif­ingu ábyrgðar og senda þannig skýr skilaboð til stjórn­valda um að slíkir samn­ingar séu brot á alþjóð­legum skuld­bind­ingum og grafi undan vernd flótta­fólks.
  3. Fleiri lönd virði réttinn til að leita og njóta verndar og bindi enda á endur­send­ingar til landa þar sem hættan er mikil. Amnesty Internati­onal berst á alþjóða­vísu gegn endur­send­ingum til að tryggja rétt flótta­fólks til að sækja um og njóta alþjóð­legrar verndar. Samtökin beina sérstak­lega sjónum að löndum þar sem flótta­fólki stafar mikil hætta af endur­send­ingum.

Íslands­deild Amnesty Internati­onal hefur þrýst á íslensk stjórn­völd um nokkurt skeið að gera betur í að tryggja flótta­fólki raun­veru­legar, öruggar og löglegar flótta­leiðir undan stríði og átökum.

Deildin hefur meðal annars hvatt íslensk stjórn­völd til að bjóða mun fleira kvóta­fólki endur­bú­setu á ársgrund­velli en gert hefur verið.

Þá leggur Íslands­deildin jafn­framt áherslu á að íslensk stjórn­völd stígi skref án tafar sem bæti úr þeirri mismunun sem nú ríkir gagn­vart móttöku kvóta­flótta­fólks annars vegar og flótta­fólks sem sótt hefur um alþjóð­lega vernd hins vegar.

Tengt efni

Í kvöld hlýddi ég á erindi sómalskrar stúlku sem flúði heimaland sitt eftir að hafa verið gefin til hjónabands 11 ára. Eftir áralanga leit að öruggu skjóli fann hún loks ró á Íslandi. Maður er meyr eftir kvöldið #Velkomin

@Maggiperan